De laatste woorden van … (2)
In een artikel van Rigo Verhaert uit 2010, las ik dat mensen in de Hospice waarin hij werkt, willen doodgaan zoals ze geleefd hebben. Volgens hem zullen mensen die altijd makkelijk hun emoties hebben geuit, dit ook doen als ze worden geconfronteerd met hun levenseinde. Daarentegen is zijn ervaring dat mensen die tijdens hun leven weinig emoties toelieten, dit ook doen als ze stervende zijn.
Ik kan me dit enigszins voorstellen bij mensen die na een ziekbed overlijden. Dan heb je misschien de kans om je laatste dagen, weken of maanden op jouw manier door te brengen. Maar hoe zit het dan bij mensen die verongelukken of sterven door zelfdoding. Gaan deze mensen dan ook dood zoals ze geleefd hebben?
En bij mij rijst ook de vraag of de laatste woorden van iemand voor zijn sterven ook passen bij de manier waarop iemand heeft geleefd. Ik zal een paar voorbeelden geven.
Marc de Hond, theatermaker en ex-paralympisch topsporter, overleed in juni 2020 aan de gevolgen van blaaskanker. Voor hij stierf had hij zijn hele afscheid al voorbereid, de begrafenis, de woorden die gezegd moesten worden, de plek waar hij zou worden begraven. Bovendien had hij een afscheidsinterview gehouden en een boek geschreven. Beiden zouden na zijn dood worden gepubliceerd. De titel van zijn boek is ‘Licht in de tunnel’ met de onderliggende boodschap: ‘Je moet je leven ook leuk maken tijdens de zwarte periode’.
Een andere bekende uitspraak van hem gaat over ‘het gevecht tegen kanker’ is, dat je niet kunt verliezen van kanker. ‘Want’, zo zei hij ‘als je dood bent dan is de kanker er ook niet meer’. Een quote die ik ook tegen kwam was: ‘Ik wil geen dagen aan het leven toevoegen, maar leven aan de dagen’. Dat hielp hij om tot het einde toe voluit te leven, zoals hij ook voor zijn ziek zijn had gedaan.
Maar ook bij een meer onverwachtse dood zijn er soms passende herinneringen aan uitspraken of laatste woorden. Zo ken ik een gezin, met 3 kinderen. Jaren geleden, toen de kinderen in de puberteit zaten ging 1 van de jongens, ik zal hem Bram noemen, mee op vakantie met een vriendje. Bram was 15 en een heel makkelijk kind. Hij was vrolijk, deed het goed op school, had veel vrienden, was goed in sport, kortom, een kind dat genoot van het leven en veel vreugde gaf aan de mensen om hem heen. Op vakantie maakte Bram met het gezin van zijn vriend een fietstocht en aan het eind zouden ze bij de plaatselijke snackbar patat gaan eten en een milkshake gaan eten. De beide jongens fietsten voorop en namen een sprintje aan het einde van de tocht. ‘Op naar de friet’ riep Bram voor de laatste hoek en daar ging het mis, hij nam de hoek te ruim, werd geschept door een vrachtwagen en was op slag dood. Een triest verhaal maar wel een voorbeeld van iemand die stierf zoals hij geleefd had, vrolijk, gelukkig, uitkijkend naar plezierige momenten, volop in het leven staand. Een einde voor hem zonder verdriet, hij was op slag dood, maar een enorm gemis voor zijn omgeving.
Ook kan het zijn dat iemands laatste woorden pas achteraf bleken de laatste woorden te zijn. Ik heb zelf jarenlang pianoles gehad van iemand, ik noem haar Irene, die een paar jaar geleden een ernstige vorm van kanker kreeg. Ze had besloten zolang ze er nog plezier aan beleefde door te gaan met lesgeven, maar was wel al bezig met het zoeken van vervanging voor haar leerlingen. Het was vlak voor een vakantie dat ik, zo blijkt achteraf, de laatste les van Irene had. We hadden gewoon een nieuwe afspraak gemaakt voor over 2 weken en bij mijn weggaan gaf ik haar een hand, spontaan, zonder erover na te denken. Ik schrok ervan, want we gaven elkaar nooit een hand en Irene reageerde met: ‘Dit is toch geen afscheidsgroet?’. ‘Nee, natuurlijk niet’ zei ik ‘het ging gewoon spontaan’. Ik wenste haar sterkte en zei: ‘Tot over 2 weken dan’. Maar ik heb haar nooit meer gezien, 2 weken later was ze al gestopt met les geven en een aantal weken daarna is ze overleden. Voor mij had ik dus toch afscheid van haar genomen na haar laatste les, een muzikaal afscheid, waarin ik nog hard heb gewerkt aan pianomuziek van Mozart. Later hoorde ik dat haar uitvaart een uren durend concert is geweest.
